“छुं नं संस्था वा व्यक्ति हे छाय् मजुइमा ईकथं परिवर्तित व परिमार्जित जुया वनेमा । ” – महेन्द्र गोपाल कर्माचार्य

महेन्द्र गोपाल कर्माचार्य

• बुं न्हि   १०८२ ञंलागा १३
• थाय्बाय् ग्वःमारी त्वा, ख्वप
• शिक्षा    एम.ए. बि.एड
• लजगा    शिक्षण प्रधानाध्यापक, शान्तिनिकेतन मा.बि, ख्वप
•            नायो, विराट ने. सा सम्मेलन गुथि, ख्वप 
• कृति     इलं न्यंगुं  न्ह्यसः चिबाखं मुना

छिगुं नकतिनि हे चिबाखं मुना ‘इलं न्यंगुं न्ह्यसः’ पिदंगु दु । अनुभव, लिच्वः गुंकथं वयाच्वंगु दु ।

सपूm नकतिनि पिहाँ वगु दु । थुकियात मिइगुं वा इनेगु ज्या गुकथं जुइ माःगु खः जुइ फया च्वंगु मदुनि । उकिं मेमेपिं ब्वमिपिनी लिच्वः काये फया च्वनागु मदुनि । छम्ह निम्हेस्यां बांला, यथार्थपरक, समसामयिक धका लिच्वः बिउगुं दु ।

भाषा, साहित्य ख्यलय् छिगु प्रवेश गुवले, गुकथं जूगु खः ?

 उबलेया ई आः थें टेलिभिजन, इन्टरनेटया ई मखु । न्ह्याइपुकेगु धैगु हे सिनेमा हलय् वना सिनेमा स्वःवनेगु वा उपन्यास ब्वना न्ह्याइपुके मागु ई खः । उबलेया उप्व ल्याय्म्हतय्सं उपन्यास ब्वनिगु । जि नं उपन्यास ब्वनेगु याना । उपन्यास ब्वनेत थी थी ब्वनेकुथि दुजः जुयेगु झ्वलय् ने.सं. ११०१य् ख्वपया बालाखुं त्वालय् च्वगुं ज्ञानज्योति पुस्तकालय् दुजः जू वना । उगु पुस्तकालय् नेपालभाषाया उप्वः हे सपूm व पत्रपत्रिका दइगुलिं ब्वनेगु नापं सहलह यायेगुं ह्वता चुलात । थुकिंयाना नेपालभाषा ख्यलय् बुंलुंहुँ ताय्तिति यायेगु ज्या जुल । उगु पुस्तकालयया ल्यूछ्याञ्जे जुया च्वनागु इलय् हे ने.सं. ११०६पाखे विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया दुजः जुयेगुं ज्या जुगू खः ।

छिगु लेखनया मू विधा छु खः ?

सुरुनिसें हे बाखं विधाय् ल्हाः न्ह्याकेगु कुतः यानागु खः । थौंकन्हे चिबाखं च्वयेगु याना च्वनागु दु । इलय् ब्यलय् चिनाखँ नं छपू निपू च्वया ।

ख्वप नेवाः जाति व भाषितय्गु थाय् खः, तर थन नं भाषा, संस्कृति विचलन वयाच्वंगुं खनेदु । छु धया दी ?

ख्वप देय् नेवाः जाति व नेपालभाषितय्गु थाय् खः धैगु खँय् विवाद मदु । थन संस्कृति विचलन उलि खने मदुसां भाषा विचलनया सवालय् मेमेथाय् थें हे समस्या तच्वया वगु खनेदु । न्हूपुस्तां नेपालभाषा ब्वनेगु ला छु थःगु छेँ ल्हायेगु ज्या तकं मयागु उप्व हे खनेदु । भ्वय् नकिम्ह नेवाः, भ्वय् नःवनिपिं फुक्कं नेवाः अय्नं ब्वनापौं खँय् भासं च्वयेगु चलन उप्वयां वंगु दु । थथे जुगुया मूहुनि राज्यया शिक्षा नीति खः । थगु भाय्, तजिलजि गर्व यायेगु खँय् म्होतिं याना नं थथे जूगु खःला धइथें च्वं । उकिं न्हूकथं जागरणया अभियान न्ह्योज्याके मागु ई वःगु दु ।

छि आपालं स्कुलय् संलग्न जुया दी, अन मांभाय् व मांभाषं शिक्षा बीत छुं पंगः खंका दीया ?

मुख्य पंगः ला देय्या शिक्षा नीति व उकिया लिधंसाय् दयेका तगु पाठ्यक्रम हे खः । सरकारं शिक्षक दरबन्दी बिइगु व्यवस्था मदुगु नं छगू समस्या हे जुल । मेता खँ सामुदायिक स्कुलय् अस्थानिय विद्यार्थीपिनी बाहुल्यता दया च्वनिगु हुनिं शिक्षकया मांभासं शिक्षा बिइगु लाकि विद्यार्थीया मांभासं ? धयागु न्ह्यसः दना च्वनिगुलिं नं झीगु मांभासं शिक्षा बिइगु ज्या तापाना वनाच्वंगु जिं तायेकाट । अथेहे अभिभावक वर्गया अङ्ग्रेजी मोह, ऐच्छिक विषयकथं नेपालभाषा ब्वंकिगु ब्वनेकुथिइ नेपालभाषा ब्वनिपिं विद्यार्थीपिनी म्हो ल्याः खना नं मांभासं शिक्षा बिइत उत्साह खने मदयाच्वंगुं दु ।

थौंकन्हे नेपाल भाषा साहित्यया विविध गतिविधि जुयाच्वंगु खंके फइ, गुलि त सन्तुष्ट तायेका दिया ?

 थौंया उपभोक्तावादी समाजय् नं तन, मन व धन फुका नेपालभाषाया गतिविधि जुयाच्वंगुयात सकारात्मक हे धायेमा । थज्यागु गतिविधिं भाषा म्वाकेत बचाःधंगुं जुसां भूमिका म्हिताच्वंगु दु । तर न्ह्याथाय् ज्याझ्वः जुसां खने दइगु ख्वाः व हे जुइगु, न्यंकिगु खँ छगू हे जुया च्वनिगु, ज्याझ्वः ईकथं हिलावने मफुगु, उप्व परम्परागत हे जुया च्वंगु खँय् धाःसा छकः बांलाक्क दुवालेमागु ई झीगु न्ह्योने झ्वातां दं व थें च्वं ।

छि भाषा, जाति आन्दोलनया छगः बल्लाःगु थां ‘विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन’या नायः नं जुया दी, थुकियात ज्याझ्वः अझं गुकथं सशक्त याना दी ?

छुं नं संस्था वा व्यक्ति हे छाय् मजुइमा ईकथं परिवर्तित व परिमार्जित जुया वनेमा । थथे जुया वने फुसा जकः अस्तित्व ल्यना च्वनी अले उकिया आवश्यकता बोध जुया च्वनि । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन न्ह्याना वयाच्वंगु न्यय्च्यादँ फुत । ईया मागकथं यक्वः ज्या जुल, जुइ, तर नं ने.सं. १०८२ या मोडलं हे थौं नं गुथि न्ह्याना च्वंगु दु । उबले दबू धस्वाका साहित्यया दथुं लँ विचाः न्ह्यब्वयेगु हे चुनौतिया विषय जुल । अथे याय् फुगु वा फइगु हे तःधंगु क्रान्ति जुल ।

थौं भाषा विचलनया समस्या गुकथं ज्यंकेगु, राज्यपाखें बिइमा धका संविधानय् उल्लेख जुयाच्वंगु भाषिक व जातीय अधिकार गुकथं छ्यलेगु, सामाजिक सञ्जालयात गुकथं नेपालभाषा मैत्री जुइकथं छ्यलेगु, उकिइ भाषा व जातिया विषयस जिज्ञासा प्वंकिपिन्त गुकथं सहजीकरण यायेगु, पिदंगु सपूmत ब्वनिपिं ब्वनामिपिं गुंकथं उप्वयेकेगु, भाषिक व जातीय म्हसिका ल्यंकेत गुकथं न्ह्यःज्याये माः धैगु खँय् योजनावद्ध न्ह्यःज्यायेगु व सहलह ब्याकेगु ज्या यायेगु कुतः जुया च्वंगु दु । थ्वहे वइगु पोहेलाया निगूगु वालय् च्वये न्ह्यथनागु न्ह्यसः सम्बोधन जुइकथं विराटया रणनीति दयेकेत मुँज्या यायेगु क्वछिइगु ज्या जूगु दु ।

भाषा साहित्यया विकास÷पंगः दुने राजनीतिकवादया भूमिका गुकथं वाःचायेका दिया ?

चेतनशील मनूतय् दथुइ राजनीतिक वाद, विचार दइगु अस्वाभाविक मखु । राजनैतिक चेतनास्तर विकास मजुइकं ह्यूपाःया संवाहक जुइ मफइगु अवस्था ला न्ह्याथाय् नं दइगु हे जुल । झीगु राजनैतिक अवस्थाया खँ ल्हायेबलय् नेवाःतय् मूलतः स्वंगु धार खनेदु । छगू, नेवाःत सकलें छप्पछधी जुया वनेमा नेवाःतय् थःगु हे अलग पार्टी दयेमा धाइपिनी धार । निगूगु, राजनीतिनापं मतलब हे तये मज्यू धाइपिनी धार । स्वंगूगु, थःगु गुगू पार्टी च्वनागु खः अन हे भाषा, जाति, संस्कृतिया थपू जुइकथं नीति दयेकेत दवाब बिइमा, ल्वायेमा धाइपिनी धार ।

वास्तवय् अलग पार्टी दयेकेमाः धाइपिसं नं थःगुं विचाःकथं प्रयोग याना स्वःगु हे जुल । थुकिया लिच्वः गथे जुल, झीसं खनागु हे जुल । राजनीतिइ हस्तक्षेपकारी भूमिका मदयेकं झीसं धयाकथं प्राप्ति मजुइगु जूगुलिं राजनीतिपाखें ब्यागलं च्वनेगु खँ ला गथे पायछि धायेफइ ।

छुं नं पार्टी दयेकेत हि चःति बाः वंकुपिं नेवाःत अथेहे जनजाति नेता, कार्यकर्तात असन्तुष्टी प्वंका पार्टीतपाखें तापायेव ‘एक जाति, एक भाषा नीतिया हिमायतिपिन्त याउँसे च्वंगु व तुफिं पुइ माःगु फसं पुइकु थें जूगु दु । उकिं भाषा जाति सम्बन्धी राजनीतिक अधिकार कायेगु खःसा बल्ला धागु राजनीतिक पार्टी दुने च्वंपिं कार्यकर्तापिसं हस्तक्षेपकारी भूमिका निर्वाह यायेगु कुतः जुयां तुं च्वनेमा धयाथें च्वं ।

जातीय व भाषिक अधिकारया सवालय् मिलेजुया वने फइगु थासय् तक्क सकलें नेवाःत, जनजातित मिले जुया वनेगु खँय् राजनैतिक आस्थाया बारबन्देज धाःसा तयेमज्यू । तर थ्व नं छगू भावना हे जक खने दयाच्वंगु जुल ।

भाषा, साहित्यया गतिविधिया निंतिं येँ, यल ख्वप व मेमेगुं नेवाः वस्तीया समन्वयया अनुभव गुकथं दु ?

न्हापा न्हापा विराट सम्मेलनय् येँ, यल, ख्वप, भ्वँतया जक मखु स्वनिगलं पिनेया जिल्लायापिसं नं ब्वति कया दिइगु खः । भाषिक, जातीय व साहित्यिक ख्यःया थपूया निंतिं सहलह जुइगु खः । नेवाःतय्त समन्वयया आवश्यकता बोध याना हे विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिं ने.सं. १११४ ञंलाथ्व १२ खुन्हु डा. केशवमान शाक्यया छेँय् बबरमहलय् भाजु भक्तिदास श्रेष्ठ, भाजुं लक्ष्मण राजवंशी, डा.शान्तवीरसिंह तुलाधर, डा.योगेन्द्र प्रधान, डा.केशवमान शाक्य थज्यापिन्त मुंका नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठन निर्माणया निंतिं भूमिका म्हितागु खः । उकिया लिच्वकथं हे नेवाः देय् दबू निस्वनेगु ज्याय् बः जूवंगु जिमिसं तायेका ।

जाति, भाषा, साहित्यय् न्हूपुस्ता अनाकर्षक जुयाच्वंगु खःला ?

जाति, भाषा, साहित्यय् न्हू पुस्ता थी थी हुनिं अनाकर्षन जुया च्वंगुं खँ पाय्छि मजुगुं मखु नापं जाति, भाषा, साहित्य ख्यलय् ज्या याना वया च्वंपिसं न्हूपुस्ता आकर्षण जुइकथं ज्यायाये मपूmगु, मफया च्वंगु नं पाय्छि खः ।

जात्रा, पर्व, संस्कृति ल्याय्म्ह पुस्ताया नं न्ह्यथने बहःगु ब्वति खंके फइ, तर भाय् ल्हायेगुपाखे थुपिं सचेत मजूगु खःला ?

 भाषा विचलनया समस्यां थन नं थ्व समस्या प्रतिविम्वन जुयाच्वंगु खः । जि नेवाः धका गर्व याना नेवाः संस्कृतिइ थपू यायेगुलि पला तःवम्ह न्हूपुस्तायात बुंलुंहुंँ भाषिक रूपान्तरणया कुतः धिसिलाक्क याये फत धाःसा थज्यागु अवस्था याकनं हे हिला वनी ।

नेवाःतय्त भाषा, संस्कृतिपाखे प्रतिवद्ध यायेगु निंतिं गुजोगु योजनाया आवश्यक जुइ ?

दक्कले न्हापां नेवाः जुयागुलि गर्व याकेत थुकिया इतिहास ध्वाःथुइकेगु ज्या न्ह्याकेमा, इतिहासया खँ कनेगु अवस्था मदया च्वंगुयात वाःचायेका गथे याःसा जिइ धइगु खँय् दुवाले माल । अथेहे दयाच्वंगु नेवाः खलः पुचलय् पुस्ता हस्तान्तरण गुकथं याना वनेफइ धइगु खँय् झी गम्भीर जुयेमा । नेवाः ज्याझ्वलय् न्हू पुस्ताया आकर्षण गुकथं जुइ धइगु खँय् ध्यान बिइमाल । भावनां जक जुयाच्वंगु ज्या खँयात आर्थिक पक्षनापं गुकथं स्वाये फइ धैगु खँय् नं ब्याक्कं सहलह यायेमागु खनेदु । नापं मुंक्कं ल्याय्म्ह ल्यासेपिसं प्रयोग याना वयाच्वंगु सामाजिक सञ्जालयात योजनावद्ध रूपं नेपालभाषा मैत्री याना वनेगुपाखे ज्या न्ह्याकेत लिबाके मजिल ।

छिगु साहित्य साधनाया मेगु छुं कृति पिदने त्यंगु दु कि ?

नेवाःतय् ज्याझ्वःत स्वयेबलय् उकि खने दयाच्वंगु प्रवृत्ति व सुधार याना वनेमागु खँत मुंका छगू सपूm पिथनेगु बिचाः दु । छुं छुं च्वयेगु ज्या न्ह्याका च्वनागु दु । नकतिनी जक ‘इलं न्यंगु न्ह्यसः’ चिबाखं पिथना । स्वये, मेगु दँय् पिथनेगु जुइला ।