“धेबा दुपिं सः मदुपिंसं म्ये हालेगु जुयाच्वंगु नं झीगु ख्यलय् बांलाःगु खँ मखुत । धेबा दुपिंसं सःदुपिंत घ्वाःसा बांलागु म्ये पिहाँ वइ ।” – पवित्र कसाः

 

 पवित्र कसाः  ( पवित्र वीर सिंह कंसाकार )

थौंकन्हे छिगु दैनिकी गुकथं न्ह्याना च्वन ?

थौं कन्हय् जि नेपाल लिपि गुथिया छ्याञ्जे जुयाः नेपाल लिपि, रञ्जना लिपि स्यनेकने यानाः च्वह्न्याकेगु लिसें लिपिं गुथिं याइगु मेवमेवगु थीथी ज्याझ्वः ताःलाकेगु ज्याय् तक्यना च्वनागु दु । अथे हे, नेपालभासा टाइम्स चीहाः संकिपा सिरपाःया निंतिं नेपालभासा चीहाः संकिपा कासाया ग्वसाः भाला कया माःगु याना च्वना । थ्व लिसें थःगु हे ज्या कथं थःगु पुलांगु कापः पसलय् च्वनेगु यानाच्वना ।

नेपालभाषाया ख्यलय् छिगु प्रवेश गुकथं गवलेनिसें जुल ?

नेपालभासा ख्यलय् जिगु पलाः स्कूलय् ब्वनागु इलं निसें धायेमाल । जि ब्वनागु आनन्द कुटी विद्यापीठं ग्वसाः ग्वःगु निन्याक्वःगु अन्तर माध्यामिक विद्यालय् नेपालभासा साहित्य व साँस्कृतिक सम्मेलन यायेगु झ्वलय् ज्यासना पुचलय् न्वकु जुयाः भाला कयाः ज्या यासां निसें थ्व ख्यलय् दुहाँ वया।लिपा क्याम्पस ब्वनागु इलय् नं नेपालभासा साहित्य पाःलाः, त्रिचन्द्र क्याम्पसया दां भरि जुया । थ्व हे इलय् अन्तर क्याम्पस नेपालभासा साहित्य पाःलाःया छ्याञ्जे नं जुया । लिसें अन्तर क्याम्पस नेपालभासा साहित्य पाःलाःया प्रतिनिधि जुयाः नेपालभासा मंकाः खलः,येँया मू दुजः नं जुया ।

नेपालभाषाय् छिगु प्रवेशया अनुभव गुकथं दु ?

जिगु छेँय् जि मांअबु लिसें जि अजा अजि ककापिं सकलें त्वाःबहाःया सामाजिक ज्याखँ व भासिक आन्दोलनय् जुयाच्वंपिं जुयाः चायेकं मचायेकं जितः नं थःगु भासाया निंतिं, समाजया निंतिं छुं यायेमाः धकाः मतिइ वयाच्वनिइगु । थ्व मतिइ यात स्कूलं ग्वसाः ग्वःगु साहित्य सम्मेलनं पुववंका बिल । थुबेलय् जि झिगू तगिमय् ब्वना च्वनागु । छु गथे यायेमाः धयागु बांलाक मसिउसां जिमित उगु साहित्य सम्मेलन ताःलाकेत नांजाःह्म ख्यालःमि मदुम्ह श्री कृष्ण ’अणू’ लिसें भासासेवीपिं हरिस्यस्यः, मदुम्ह तिर्थनारायण मानन्धर, मदुम्ह नीलरत्न कसाः, आनन्दकुटीया उगु ई याम्ह हेद्मास्तर मदुम्ह रत्न बहादुर बज्राचार्य व मेवमेवपिं नेवाः सर व मिसपिनिगु यक्व ग्वहालि दत । स्कूलय् बिज्याइपिं महानाम भन्ते, कुमार कश्यप भन्ते, मैत्रि भन्तेपिंसं नं आपालं हःपाः बिया बिज्यात । निर्मला मिस, शर्मिश्था मिस, सुजाता मिस, कृष्णकलि मिस, मुकुन्द बहादुर सर, मोहन नरसिंह सर, कनकमान सर, सुवर्णमान सर, विश्वराम भक्त माथेमा सर, प्रकाश बाहदुर सरपिं ल्वःमंके मजिउगु नां खः । वय्कःपिंसं जिपिं ज्यासना पुचलय् जुयाच्वनापिं पासापिंत सम्मेलनया ज्यां उखेथुखे वने मालाः ब्वने त्वःफिउगु लिपा ब्वंकाः ग्वहालि याना दिल ।

उबेलय् तसकं न्ह्यइपुसे च्वन । जिमिगु स्कूलय् स्वनिगःया थीथी स्कूलया ब्वँमिपिं साहित्य ब्वनेत वइगु । नेपालभासाया नांजाःपिं साहित्यकार, संगीतकारपिं नं झाइगु । प्रेमबहादुर कसाः, पद्मरत्न तुलाधर, राजा शाक्य, स्वयम्भू लाल श्रेष्ठ, हितकरवीर सिंह कसाः, दुर्गालाल श्रेष्ठ, द्वारिकालाल जोशी, मल्ल के. सुन्दर थुज्वःपिं आपालं हनेबहःपिं लिसे स्वापू दया वन । लसकुस म्य हालेया निंतिं द्वारिका लाल दाइ व सत्यनारायण दाजुपिं झायाः स्यना दिइगु । द्वारिका लाल दाजुं हे जितः छं म्ये हालेमाः धकाः न्वाना च्वनिइगु । वय्कलं जितः रेदियो नेपालय् वनाः भ्वइस तेस्त यायेत नं धया दिइगु खः । जि म्ये हाले न्ह्याःम्ह खःसां म्ये हे हालिइम्ह कथं जुइगु मतिइ मवःगुलिं जिं भ्वाइस टेष्ट बिउ मवना । लिपा धाःसा गथे गथे म्ये हालिम्ह हे जुल का । उगु साहित्य व साँस्कृतिक सम्मेलन यायगु झ्वलय् यक्व हे ज्याझ्वः जुल । साहित्यिक कासा, म्ये कासा, छधाः प्याखं कासा, न्ह्यसः लिसः कासा याना । उबेलय् जिं म्ये नं हाला, ख्यालः नं म्हिता ।

छि नेपालभाषा ख्यलय् छम्ह चर्चित मे हालामिकथं दु, थ्व हे ख्यः नालेमाःगुया कारण छुं विशेष दु कि ?

जि म्ये हालिइम्ह जुइ धकाः म्ये हालेगु यानागु मखु । जि मचां निसें म्ये हाले न्ह्याःम्ह । सकसिनं जिगु सः बांलाः धाइगु । स्कूलय् बहनिइ नाइत क्लास धकाः जुइगु सिधये धुंकाः जिपिं पासापिं मुनाः म्ये हालेगु, एक्टिङ्ग यायेगु थुज्वःगु याना च्वनेगु । उबेलय् नं पासापिंसं छंगु सः बांलाः धाइगु । च्यागू तगिमय् ब्वना च्वनागु इलय् छगू अन्तर स्कूल हुलाप्याखं कासा जुल । खय् भासं । उबेलय् आः थें क्यासेत हायेकाः प्याखं हुलेगु मजू । म्ये हालिइपिं दबू लिउने च्वनाः हालिइगु, प्याखं हुलिइपिं दबुलिइ । म्य हालेगु पुचलय् जितः नं ल्यल । थुकथं म्ये हाले माल कि पासापिंसं धायेगु यात । हा नं हालेगु याना ।म्ये हालेगु म्ये हालामि जुइगु सिबय् थःत यःगु ज्या यानागु जक थें ताः । थःके दुसुला च्वंगु गुण ब्वयागु थें जक खः । मेता मखु ।

छि नेपाल लिपिया प्रचारय् नं विशेष भूमिकाय् दी, आःया स्थिति गथे च्वं ?

थौं कन्हे नेपाल लिपि गुथिया छ्याञ्जे जुयाः नेपाल लिपि व रञजना लिपि स्यनेकने याना च्वन्ह्याकेगु ज्या गुगु जुयाच्वन थ्व बांलाःगु ज्या जुयाच्वंगु दु थें ताः । थौं कन्हेया ल्यासेल्याय्म्ह पिंके थःगु म्हसिइका ब्वइगु खँ सयेके सियेक माः धयागु भावना दु । जि नेवाः जिगु नेवाःया म्हसिइका छु छु जुइफु धकाः सिइके थुइके न्ह्याः । थ्व हे कथं लिपि नं थःगु म्हसिइका खः धकाः थुइकाः सयेकः वयाच्वंपिं दु । उकिसनं रञ्जना लिपि हलिंया दकलय् बांलाःगु लिपि जक मखु नेपाःया म्हसिइका ब्वःगु लिपि नं खः धकाः सिइकाः झन यक्वसिनं सयेकः वयाच्वंगु दु । थासं थासय् यानाच्वनागु रञ्जना लिपि वर्कसपय् जिमिसं थुज्वःगु हे खँ कनेगु याना । गुकिं नेवाः लिपियात कयाः यक्वसिनं थुइका काये फुगु दु । अथे खःसां गुलि सयेके माःगु खः उलि सयेका च्वंपिं खने मदु । लच्छि लत्या तक न्हिनं घौछि ब्वनेमाः धकाः धायेबेलय् मलाःपिं यक्व दु । थुकिया निंतिं छगू बिसकं कथंया ग्वसाः ग्वयाः स्यनेकने याये फत धाःसा अझ यक्वसिनं सयेकिइ थें ताः । तर छु गथे याःसा जिइ धकाः ग्वसाः ग्वयेत भचा थाकुया च्वन । स्यनिइम्ह व सयेकिइम्ह निह्मसितं छिंके माल । थुज्वःगु खँय् लिपि गुथिं याकनं हे ग्वसाः ग्वयाः ज्याझ्वः ह्न्याकेत्यंगु दु ।

थौंकन्हे रंञ्जना लिपिया ‘क्यालीग्राफी’ मेला विशेष चर्चाय् दु, थुकिया विषय छु भतिचा जानकारी बियादिसँ ।

रञ्जना लिपि वर्कसप व क्याएलिग्राफि ज्याझ्वः बिक्रम संवत २०७५ या न्हापांगु न्हि कुन्हुं निसें न्ह्याकागु खः । नेपाल लिपि गुथिइ हे नेपाल लिपि रञ्जना लिपि सयेका दिइपिं आनन्द महर्जन, सुनिता डंगोल, सुयोग्य रत्न ताम्राकार, बिमल बोलाके, विज्ञान प्रजापति, विनय श्रेष्ठ थुज्वःपिं ल्याय्म्हपिनिगु कुतलं थौं तक पिइगु वर्कसप व न्ययेगुलिं मयाक्क क्यालिजात्रा याये धुन । स्वनिगलय् जक मखु, स्वनिगलं पिने लमजुङ्ग, पोखरा, इलाम, रामेछाप, नुवाकोत, काभ्रेय् नं याये धुन । वर्कसप धकाः निघौ ति रञ्जना लिपिया थीथी खँ, पहःचहः कनाः आखः च्वयेगु स्यनेगु खःसा क्याएलिजात्रा धकाः वर्कसपय् ब्वति काःपिं लिसें अन झाइपिनिगु नां रञ्जना लिपिं च्वयाबिइगु खः । थथे नां च्वयाः बियाछ्वये बेलय् वय्कःपिंसं मेवगु छुं मसःसां थःगु नाः जक जुउसां रञ्जना लिपिं च्वये सयेकिइ ला धकाः खः । गुलिसिनं थथे याःगु नं खने दत । अले थुज्वःगु हे ज्याझ्वलय् ब्वतिकया लिपा सयेकः वःपिं नं दत । थ्व छगू बांलाःगु ज्या जुउगु दु ।

नेपालभाषाया थौंकन्हे जुयाच्वंगु सांगीतिक गतिविधिपाखे गुलित सन्तुष्ट जुया दिया ?

थौं कन्हय्या नेपालभासाया सांगीतिक ख्यः भचा सुनावनाच्वंगु दु । थ्व ख्यलय् नेवाः ल्यासे ल्याय्म्ह खने मदु धाःसां जिउ । न्हू न्हूपिं वयाच्वंगु दुसां निइन्यादँ – सुइदँ क्वय्या ल्यासे ल्याय्म्हपिं खने हे मदु । थ्व धयागु झीगु संगीत ख्यः लिकुनावंगु चिं खः। न्हापान्हापा थें नेपालभासाया सगीत सम्मेलन, स्कूल क्याम्पस दथुइ म्ये कासा, छधाःप्याखं कासा, हुला प्याखं कासा, ख्यालः कासा थुज्वःगु साँस्कृतिक ज्याझ्वः नं मजुल । थुज्वःगु ज्याझ्वः दिइ मजिउगु खः, दित । थुज्वःगु हे ज्याझ्वलं न्हू न्हूपिं कलाकार पिलुउ वइगु खः । गुगु जुइ मफुत । गुकिं यानाः नेपालभासाया म्ये ख्यः जक मखु दक्व कथंया साँस्कृतिक ख्यलय् खने दयेमाःपिं ल्यासे ल्याय्म्हत खने मदया वन । उमित नेवाःभासं थःगु प्रतिभा ब्वयेगु दबू नं मंत । झीगु ख्यः लिकुं वन ।

छता खँ थ्व खःसा मेवगु खँ बांलाः आहा धाये बहःगु म्ये मवल । धेबा दुपिं सः मदुपिंसं म्ये हालेगु जुयाच्वंगु नं झीगु ख्यलय् बांलाःगु खँ मखुत । धेबा दुपिंसं सःदुपिंत घ्वाःसा बांलागु म्ये पिहाँ वइ । थुज्वःगु ज्या म्ये ख्यलय् जक मखु दक्व ख्यलय् जुयाच्वंगु दु ।

छि नेपालभाषाया चिहाः सिनेमा शर्टमूभिया प्रवद्र्धनय् नं ज्या यानादीगु दु, नेपालभाषाया शर्टमूभिया स्थिति छु दु ?

नेपालभासाया चीहाः संकिपा ख्यः भचा बांलाः थें च्वं । म्हो जक लाय् तयाः दयेके फइगु, तसकं थिकेगु प्रविधिया छ्यलाबुला नं याये म्वाःलिगु, थःगु प्रतिभा नं क्यने दइगु जुयाः थौं कन्हय् थुज्वःगु चीहाः संकिपा हलिं न्यंकं हे लोंकं ह्वानाच्वंगु दु । नेपालभासाया चीहाः संकिपाय् नं थुज्वःगु हे खँ खने दत । संकिपा ख्यःयापिं हे मखुपिंसं तक नं बांबांलाःगु संकिपा दयेकल । थःके प्रतिभा दुसां लाय् यक्व तये मालिगु, थिकय्गु प्रविधि छ्यले मालिगु जुयाः दयेके मफुपिंसं दयेका हल, दयेका च्वन । थ्व लसताया खँ खःसां चीहाः संकिपाया बजाः दयेके मफुगु जुयाः लिपा वनाः थ्व ख्यः नं लिकुने फु । थ्व ग्याःचिकु छगू दु ।

शर्टमूभिया स्तरियताया निंतिं गज्यागु प्रशिक्षणया आवश्यकता वाःचायेका दिया ?

संकिपा धयागु प्राविधिक ज्या जउगुलिं चीहाः ताहाः न्ह्यागुं कथंया संकिपा बांलाकेत प्राविधिया छ्यलाबुला याइपिं मनूतय्के थःम्हं छ्यलेगु प्रविधिया बांलाःगु ग्यां दयेमाः । उकिं चीहाः संकिपा कःमिपिंत प्रविधिया ग्यां बिइफुसा बांलाः । थुकिया निंतिं सःसिउपिं, ग्यां दुपिं, यक्व ज्या याना क्यने धुंकुउपिं पाखें स्यनेकने, सहलहया ज्याझ्वः यानावं यंका च्वनेमाः । झीगु ख्यलय् थुज्वःगु स्यनेकने ज्या जुयाच्वंगु ला दु, अय्नं मगाः ।

समग्ररूपं भाषा, लिपि, संगीत, सिनेमाया गतिविधिपाखेरया जागरण गुकथं ब्वलंके फइ ?

जातिया मू म्हसिइका धयागु भासा खः । भासा म्वाःसा जाति म्वाइ धयागु ला धापू हे दु । भासा धयागु ताये दयेमाः । ताये दुगु भासा लिपा थ्यंक ल्यना च्वनिइ । उकिं भासा धयागु मनुखं न्ववानाः जक नं मखु आपालं थासय् आपालंसित छक्वलं क्यने, ब्वये फइगु संकिपा, म्ये थुज्वःगुया छ्यलाबुला मजिमगाः । थ्व खँ झीसँ वाः चायेकाः थुज्वःगु म्ये संकिपा दयेकिइपिं च्वमि साहित्यकार प्राविधिकपिंत हःपाः बिइफयेके माः ।

मस्तय्त मांभाषापाखे नुगः क्वसायेकेत गज्यागु योजनाया आवश्यकता वाः चायेका दिया ?

मचायात भासा स्यनेगु दकलय् न्हापांगु थाय् छेँ हे खः । थःगु जातिया म्हसिइका धयातःगु थःगु जातिय भासा ( मातृभासा ?) स्यनेत मेवमेवगु भाय् सयेकः वने थें धेबा फुकेम्वाः । मांअबु लिसें सकल छेँजःपिंसं मचा लिसे थःगु जातिय भासं खँ ल्हाना बिउसा गाः । थुलि जक याये फुसा झीगु भासा न्ह्याबलें म्वानाच्वनिइ । जिं स्वयेबेलय् मचातय्त मांभासाय् नुगः क्वसायकेगु सिबय् मांअबुपिंत थःगु भासं मचा लिसे खँ ल्हायेगु यायेमाः धकाः थुइका बिइमाः थें च्वं । मचां ला छु सिउ धकाः? वयात ला छु भाय् स्यन व हे सयेका काइ । बरु लिपा तःधिकः जुइकाः थःगु भाय् मसल धकाः नुगः मछिंकाः च्वने मालिइ । थुज्वःपिं मचातय्त थःगु भाय् पाखे नुगः क्वसायेकेत झीसं गर्व याये दुगु झीगु तजिलजि, लहना, पहःचहः, सम्पदाया खँ ध्वाथुइका बिइमाः । अथे हे उमित यइगु कथंया थीथी ज्याझ्वः गथेकि मचा टिभि सिरियल, कार्तुन एनिमेसन्, मचा म्ये, मचा कासा, थःगु भाय्या खँग्वः कासा थुज्वःगु ज्याझ्वः ग्वसाः ग्वयाः उमिगु ब्वति दयेका तयेमाः । थुज्वःगु ज्याझ्वलय् झीसं उमित थःगु म्हसिइकाया खँ, भासा सयेकेमाःगुया खँ बुलुहँ बुलुहँ कना वनेमाः । थथे याये फत धाःसा भाय् मल्हाये धुंकुपिंसं नं भासं खँ ल्हाना हइ थें ताः ।

झीसं याये हे माःगु मेवगु खः – स्कूलस्कूलय् थःगु जातिय भासं आखः ब्वने दयेकेगु । थ्व मजि मगाः । थुकिया निंतिं झी सकलें मुनाः छसः दयेकाः स्कूलस्कूल पतिकं वनाः धाः वनेमाः, सरकारयात न्वाये माः । थ्व याये फत धाःसा भासा ल्यंकेत यक्व हे ग्वहालि जुइ ।

भाषा, जातिया खँय् नेवाःतय्गु भविष्यया बारे छिगु बिचाः छु दु ?

भासा म्वात धाःसा जक हे जाति म्वाइगु जुयाः नेवाः जातिया भविष्य नं भासा म्वानाच्वंतले जक दइ । भासा सित कि नेवाः मनू ला दइ तर जातिय म्हसिइका दइमखु । तजिलजि, लहना, नखःचखः, जात्रा पर्व छुं छुं हे मदया वनिइ । उकिं आः तक लाःनि । सःसिउपिं दनि । स्यनेकने यायेफुपिं दनि । थ्व इलय् झीसं स्यनेगु व सयेकेगु याये माः । थुलि खँ सकल नेवाःतसें थुइके माल ।

छिगु आः पिदने त्यंगु छुं कृति वा एल्बम ?

आः थत्थें पिदनेत्यंगु छुं मदुनि । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठ भाजुया न्यापु म्ये लय् तया तये धुन । थ्व लिसें न्हापा न्हापा लय् तयाः तयागु नरेशवीर शाक्य, सुरेश किरण, विनोद साय्मि, अमृत रत्न शाक्य भाजुपिनिगु म्ये नं पिथनेगु ग्वसाः दु । ताः मलाना च्वन ।

थ्व ख्यःया निंतिं छिगु लिपाया योजना (ग्वसाः) छु दु कि ?

थ्व ख्यलय् जिं यायेगु धयागु भासा गुकथं ल्यंका तये फइ धकाः कुतः यायेगु खः । जितः ग्वहालि याइपिं दत धाःसा हाकनं छक्वः स्कूल कलेज दथुइ म्ये कासा, हुलाप्याखं कासा, छधाः प्याखं कासा, ख्यालः कासा यायेगु बिचाः दु । थुज्वःगु ज्याझ्वलय् ब्वति कायेकाः हे मचातय्त थःगु भासाया मू थुइका बिइफइ थें जितः ताः । जितः ग्वहालि याइपिं सुं दुसा धयादिसँ ज्याझ्वः ग्वसाः ग्वये ।