स्वनिगःया इतिहास स्वल धाःसा स्वनिगःया बुँ व उत्पादकत्वया खँ छगू लोकबाखं थें जक जुइ आः । न्हापा थन अन्न थुलि अप्वः की मनूतय्सं ल्वंहया द्यः पुज्यायेत तकं जाकी ह्वलेगु संस्कार शुरु यात यद्दपि थुगु संस्कारय् झीगु जःखः लकसय् च्वंपिं जीवजन्तु, चखुं बखुं नं म्वानाच्वनेमाः धैगु दर्शन सुलाच्वंगु दु ।
इतिहासया पानाय् थज्योगु खँ नं सुलाच्वंगु दु । अथे हे थन वाः ल्यइ बलय् मनूत चच्छि पाः च्वनिगु थाय् हँ । छाय् धाःसां मेपिं कृषकतय्सं आपाः जूगू अन्न साय् हइ हँ । अन्न ननं फुके हे थाकुगु दये खः स्वनिगः ।
तर वर्तमान अवस्थाय् नेपालय् बुँइचा दुहांवइन धैगु बुखँ सकल नेपामि दुने अनेकौं कथंया प्रतिकृया खनेदत । सकलें आः छु जुइ । झीगु देशय् अझं मेगु बिपति बुइचाँ हइन धकाः सकलें आत्तेचायाच्वंगु खः । गुलिंस्यां बुइँचा धैगु हे मखंनी । गुलिस्यां बुइँचि लाना छुयाः नइगु लुमंकाच्वन । तर जब बुइँचा येँ थ्यन मनूत सिबें निरास बुइँचा जुल जुइमाः छाय् धाःसां बुइँँचिया नयेत थन आः बुँतसकं हे म्हो जुइ धुंकल । छचाखेरं थन छेँ हे छेँ जक दु ।
विगतया खँय् वा इतिहासय् झी म्वायेगु बानी दुपिं खः धैगु खँ थुगु धटनां क्यं । छाय्की लाखौं संख्याय् दुहांवःगु पिं बुइँचा झीथाय् थन मनोरंजनया साधन सिबें छुं जुइ मफूत । ल्यंदनिगु बुँया आसपास च्वंपिं गुलिं मनुखं बुइँचा लाना काल । गुलिस्यां सामाजिक संजालय् किपाः ब्वल । थ्वया लिसेलिसें हे वातावरण सन्तुलनया दृष्टिकोणं धाःसा स्वनिगलय् दुपिं क्वःतय्सं धाःसा भ्वये हे न्याकल । आकासय् ब्वयाच्वंपिं बुइँचित क्वःचां नयाच्वंगु लु स्वस्वं झी नं मनोरंजन हे यानाच्वना । सामाजिक संजालया बुइँचा प्रतिया दृष्टिकोणं थुलि हे जक धाइ ।
नेपाल सरकार कृषि मन्त्रालय् पाखें पिकाःगु छगू वक्तब्य कथं नेपालय् आर्थिक बर्ष ०७६\०७७य् १४लाख ५८ हजार हेक्टर क्षत्रफल पाखें ५५ लख ५० हजार मेट्रिक टन जाकी उत्पादन जूगु दु । न्हापांगु दँया तुलनाय् वाः पिइगु बुँ २.२० प्रतिशतं व उत्पादनय् १.०५ प्रतिशत म्हो जूगु दु । लिसें थुगु हे वक्तब्यय् बार्षिक ३० अरब सिबें आपा दां जाकीया निर्यातय् पिहांवनाच्वंगु दु धकाः नं उल्लेख जुयाच्वंगु दु । नेपाया यथास्थीति थथे खःसा स्वनिगःया बुँ गुकथं आ ल्यंके धैगु नीतिइ स्थानीय सरकारं छुं थोस पलाः ल्ह्वंगु मदुनी । स्वनिगःया बैभव वा सम्भ्रान्त गुगु ल्याखँ स्वनिगःया बुँया कारण ल्यनाच्वंगु खः उकिया निंतिं स्थानीय सरकार हे न्ह्यचिले माःगु दु । थज्योगु हे छगू कुतः पन्तिइ नगरपालिका दुने स्थानीय नेवाः नं नेवाःतय्त हे जक जग्गा मिइगु धैगु खँ छुं ई न्ह्यः बयबय जुयाच्वंगु दु ।
जग्गायाका कारोबारया खँय् गुलि कर पुले माः झीसं गुब्लें बिचाः यानाच्वंगु मदु । जग्गाया कारोबारय् करं झीत नयाच्वंगु बुइँचां बाली नःगु सिबें यक्व हे नोक्सान यानाच्वंगु दु । थ्व परिबेशय् थौं बुइँचा स्वनिगलय् वयाः आशांद्यात धकाः मन लय्तायेकेगु धैगु ला झी थः थम्ह नुगः हेयेकेगु बाहना सिबें मेगु छुं मखु थें च्वं ।
