कलाया थी थी माध्यम थें हे, छगु देय्या संकिपा उगु देय्या म्हसिका नं जुयाच्वनी । अन्तराष्ट्रिय स्तरय् आपालं कलाया पारखीतय्गु निंतिं संकिपा मेमेगु माध्यमस्वयां यक्व प्रभावकारी नं जुइ। दसु मालेत तापाक्क स्वःवने नं म्वाः। सांस्कृतिक संवेदनशीलताया नितिं भारत व न्हूपहःया बाखंशैली नितिं कोरियां हलिन्यंकया संकिपा जगतय् दुग्यंक छाप त्वतताच्वंगु दु। वंगु झिदँया दुने थुगु निगु देय्या संकिपा थःथःगु देसया क्षत्रफल पिनेया स्वकुमिपिंसं याउँक नाला कागु दुसा न्हिंया न्हिथं हे स्वकुमि अप्वयाः वनाच्वंगु दु । थुगु खँ यात आ झीसं विश्व सिनेमा स्वकुमिया मापडण्ड कथं कायेफइ, तर थुकि नेपाःथें मौलिक कला व तजिलजिया धनी देसं थःगु सिनेमा दुथ्याके मफूगु अवश्य सितिं वनाच्वंगु अवसर कथं नाले ज्यु। नेपालं छाय् विश्व सिनेमाया मापडण्डय् दुहांवने मफयाच्वन धैगु खँय् विश्लेषण झीगु कथित बौद्धिक समाजं म्हो हे जक ध्यान बियाच्वंगु खनेदु।
वंगु झिदँ दुने सूचना प्रविधिइ नेपालं यागु प्रगति व नेपाःया संकिपाया विकासक्रम स्वयेगु खःसा अन्तर–औद्योगिक उपलब्धिया छगु बाँलागु दसु झीगु न्ह्यने वइ। वास्तवय् संकिपा विधी सूचना प्रविधिया लिधंसा अप्वयाच्वंगु दुसा भविष्यय् थुकिं अझ तःधंक व रचनात्मक रुप काइगु निश्चित दु । मेमेगु कला स्वया नं छगु संकिपाया भविष्य उकिया व्यवसायिक सफल लिच्वःपाखे लानाच्वनी । उकिं थुकि ग्वसाः खलः व लाय्या तःधंगु भूमिका दइ । यदि प्राविधिक प्रगतीं जक संकिपाया गुणात्मक दापू जुइगु खःसा निर्देशक सत्यजीत रे सन् १९९२ निसें भारतीय संकिपाया नितिं अस्कर सिरपा त्याकीम्ह छम्ह हे जक संकिपाकःमि मजुइगु खइ। वय्कःया लोकंह्वागु न्हापांगु बांग्ला संकिपा ‘पस्थेर पंचाली’ प्राविधिक कथं उगु इलय् तसकं कमजोर जुयाः थः असन्तुष्ट जुयागु खँ वय्कलं सन् १९८२या थःगु च्वसु ‘अण्डर वेस्टर्न आइज्’य् च्वयादीगु दु।
यथार्थवादी अभिनयया नितिं नांजाम्ह भारतीय अभिनेता कमला हासनं सन् २००४ य् थःगु न्हापांगु पूर्ण एथ्निक (जातीय) संकिपा निर्माण व निर्देशन याये धुंकाः धयादिल – ‘हलिन्यंक छगु जिज्ञासा दु अले झी एथ्निक जुया जक विश्वब्यापिकथं न्यनावनेफइ ।’ ‘वीरूमाण्डी’ नांया उगु तमिल संकिपाय् धात्थें हे भारतया स्वदेशी संस्कृतिया विशुद्ध प्रदर्शन दु सा ६० दँया करियरय् थ्व वयकलं थःम्हं च्वयादीगु दकलें सफल संकिपा नं खः। कलापाखें देय्या म्हसिका बिइत न्हापा कलाकार थःम्हं हे थःगु मौलिक कला व तजिलजिया बारे प्रष्ट थुइके फयेकेमा। मखुसा उगु कलाया उपलब्धि व्यावसायिक सफलताय् लिकुना थःगु समाज, तजिलजि व देय्या म्हसीका बिइत ताःलाइ मखु । दसु स्वयेगु खःसा नेपाःया ललितकलां देसं पिनेया संग्रहालयस थाय् कायेत ताःलाःगु दु । अले इमिगु देय्या सिनेमा हलय् झीगु संकिपां थाय् काये फयेमाःगु खःकी मखु धैगु खँ झीसं थुकिं हे थुइके फयेमा।
मौलिकताया दुग्यंक अध्ययन यायेत जिज्ञासा मदयेक मगाः । झीगु बाखँयात स्वदेशी स्वयां विदेशी मिखां स्वये फयेकेमाः । सन् १९८०य् थःगु च्वसु ‘दी न्यू सिनेमा एण्ड आई’स सत्यजीत रे नं च्वदिइगु दु – ‘विदेशी स्वकुमिपिंसं मययेकुगु खःसा जि संकिपा दयेकिम्ह जुया म्वाये मफइगु जुइ’।
औपचारिक कथं हसन व रे निम्ह हे संकिपाया विद्यार्थी मखु । अथेसां समाजया अध्ययनय् इमिसं एथ्निक दृष्टिकोण काःगु खनेदु। इमिसं संकिपां थःगु देय्या म्हसीका बिइत मात्र कोरा राष्ट्रवादया नारा काःगु मदु । कृत्रिम स्वदेशीपना नालाकाःगु नं मदु । यक्वसिनं थुइकेमाः धकाः हिन्दी भासं दयेकु न मदु। देय्या म्हसीका बिइत ताःलाःगु संकिपा, राष्ट्रया छुं नं भासं दयेकेफइ धयाःगु खँ थुकिं क्यनी ।
संकिपा छगु हे जक थुजोगु विधा खः गुकि मदयेक मगाःगु कला व प्रविधिनापं साहित्यया नं वर्चश्व दयाच्वनी । भाय्या भविष्य खँ ल्हाइपिनिगु ल्याखं जक मखु च्वयेगु ईतिहास व च्वमिपिनिगु संभावनां समष्टिगतकथं क्वःछिइ । अन्तराष्ट्रिय स्तरय् न भाय् यात व्याकरणं मखु साहित्यं हे म्हसिका बिइ। जब छगू भाय्या साहित्य लोकंह्वाइ, उकिया रसास्वादनया नितिं मेगु भाय् अर्थात उगु भाय् बाहेक मेमेगु भाय् छ्यलिपिं मनूत नं लालयीत जुइ अले व भाय् अनुवादया विकल्प दइमखु। देसं पिने म्हसिका थुकथं ब्वलनी। मेगु भाय् ल्हाइपिंन्सं नेपाःया संकिपा स्वयेगु कारण ब्वलंकेत इमिगु जिज्ञासा पुरा याइगु ज्वलं न्हापां दयेमाल। मौलिकताया घेरा हाचांगाया अजागु ज्वलं, जिज्ञासा व म्हसिका फुक्कपाखें झी छक्वलं तापानावनी । देय्या म्हसिका जुइगु झीगु संकिपाया आजु मखयेफु अथेसां वल्र्ड सिनेमाया ताःजि झीसं मथुइकेगु खः सा प्रविधिया लहरं नेपाःया संकिपा ख्यःयात ल्युने लाकां तुं यंकी।
सन् २०१४या छगू तथ्यांक कथं बेलायतय् २५ दँ क्वय्यापिं दकलें अप्वः सिनेमा हलय् वनिपिं धकाः क्यन। हाकनं पोष्ट्राक संस्थां २०१९य् पिकागु लिपांगु तथ्यांककथं नं थुकि छु पाःगु मक्यं । सामाजिक समानुपातया सिद्धान्तं नालेगु खःसा नेपाःमि स्वकुमिपिनि दथुइ नं यक्वः पाइ धकाः धायेफइमखु । अथेसां शिक्षित नेपाःमि ल्याय्म्हतय्के भाय्या मेमेगु विकल्प दइगु व इंगलिश भाय्प्रतिया आकर्षणयात मखु धायेफइमखु । सिनेमा हलय् मवंसे अनलाइनं भिडियो स्ट्रिमिंग याइपिं ल्याय्म्हतय्गु ल्याः नं थन हे दु। योता पाखे ल्याय्म्ह पुचलं टेलिभिजनया विकल्पया कथं कम्पयुटर यात कायेधुंकूगु दुसा योता – एशियाया शहरक्षेत्रय् नं बुलुहुं व हे झ्वलय् न्ह्यावनाच्व्रगु दु । सूचना प्रविधिया माध्यमं छुं न संकिपा थःत यःगु थाय्, ई व उपरकणय् स्वये मदइगु खःसा उगु संकिपायात कयाः असमान्य रूचि हे ब्वलंकेमागु खनेदु।
थौं वया सिनेमा हलया तःधंगु धकिंनय् हे प्याखँ स्वयेमाः धयागु निता स्वताकथंया जक दइ धकाः हलिउड नं विश्वस्त खने दु। न्हापांगु कथंया जुइ डिजाय्स्टर वा प्रकोप क्यनातःगु संकिपा। मेगु, स्पेशल इफेक्ट दूगु संकिपा। अलय् भिजुअल स्पेक्टकल बाय् स्वये बलय् मन्त्रमुग्ध याइगु संकिपा। छु दँ निसे ओभर दी टप् (ओटिटि) प्लयाटफर्मतय्सं भिडियो स्ट्रिमिंगया ख्वाःपाः हे हिला बीधुंकूगु दु । योता – एशियाय् नेटफ्लिक्स, अमेजन प्राइम, हटस्टार, जी–फाइभ, ए–एल–टी थें जाःगु स्ट्रीमिंग सेवा बियावयाच्वंगु वेबसाइटतसं संकिपा स्वयेगु जक मखु अभिनय व निर्माण यायेगु प्रक्रियाय् नं शताब्दीया हे हिलासू हयेधुंकूगु दु । थ्वबारे नेपाःया संकिपाख्यः अनभिज्ञ ला मखु अथेखसां छु हद् तक तयार नं मदु। एपिसोडं जाःगु थी थी सीजन ब्वथलातःगु ७–८ घौं ताःहाकःगु संकिपा दयेकिगु ढाँचा सिनेमा हलय् क्यनीगु २–३ घौं स्वया यक्व पाः। थुकिं ल्याय्म्ह स्वकुमिपिंत गाक्व मनोरञ्जन व निहित स्वतन्त्रता नं बियाच्वन। थुलि ताः ई तक इमित कःघानातयेत बाखंचु मदिक्क हे न्ह्याइपुयाच्वनेमा सा न्हूपहःया बाखं न मदयेक हे मगाः । नेपाः व भारत थें जाःगु छु योता–एशियाया देशय् वाःचायेके फइगु अतिरिक्त –शक्तिं जाःगु सेन्सर बोर्डया अनुपस्थितिइ ओटिटि माध्यमया हिंसा र यौन थेंजाःगु विषयलय् छुं कथंया सेन्सरशीप तकं मदुनी।
नेपालय् संकिपाया व्यावसायिक स्ट्रिमिंगयु छुं छुं कुतः मजूगु नं मखु। उपयोगिताया आज्जु पूवनीगु न्ह्य उगु डिजिटल सेवातय्सं प्राविधिक परीक्षा हे पूवंक सफल जुइमफुत अले उपभोक्तापिनिगु भलसा न त्याकेमफुत। क्वातुगु उपभोक्ता समुदाय मदुतले नेपालय् डिजिटल सेवा बीइपिंसं बांलागु संकिपा व निर्मातापिंत आकर्षित यायेगु खँ हे मजुल । नेटफ्लिक्स, अमेजन व हटस्टारया महत्वाकांक्षी निर्माता निर्देशकपिंत आकर्षित यानाच्वंगु दु। थुखे कोरोनाभाइरस महामारीया लकडाउनं ग्रस्त भारतीय संकिपा दयेकिपिंसं न्हू संकिपात संकिपा छेँय् मखु धमाधम डिजिटल पाखें पिकाइगु जूगु दु। लोंह्वाःम्ह भारतीय अभिनेता नसीरूद्धीन शाह छगू इलय् धयादीगु दु –सिनेमा हल छन्हु संग्रहालयलय् हिलावनि तिनि।’ अजागु दिं गबले वइ धकाः मस्युसां झीत मचायेक हे ओटीटीं बुलुहुं उखेर सालायंकाचवंगु दु । कोरोनाभाइरसया महामारी न थुकीत बः बियाच्वंगु दु ।
सन् १९९७य् पलिस्था जूगु अमेरिकन संस्था नेटफ्लिक्सं २०१६ निसें जक नेपालय् नं सेवा न्ह्याकूगु खः । छगु तःमूज्याया झ्वलय् थुगु हे दँय् नेपाः वःगु इलय् नेट्फ्लिक्सया स्टुडियो एक्जक्युटिभ न धयादीगु दु – ‘छिकपिंसं बांलागु संकिपा दयेकादिसँ, नेटफ्लिक्स न छित लुइकी’। तर वास्तवय् नेटफ्लिक्सय् दुथ्याकेत संकिपायात अन्तराष्ट्रिय स्वकुमिपिनिगु जिज्ञासा, छम्ह बाँलागु बितरक, अन्तराष्ट्रिय स्तरय् लोकंह्वाःम्ह अभिनेता बाय् गाक्क मिडिया आकर्षणं भूमिका म्हितिगु खनेदु। नेपाःया संकिपा यात च्वय् बियातःगु आपालं थाय् जायेकेत अपु मजू । लकडाउन लिपाया हलिमय् संकिपा दयेकिगु व स्वयेगु शैली मू हिलासू मध्य् छगु जुइ। झीगु निंतिं वास्तवय् हे वल्र्ड सिनेमाया चाःदुने थःत तयाः स्वयवेगु व म्हसिका बिइगु कलाया अवधारणायात याकनं थुइकेगुया विकल्प मदु।
